Theaterman uit Lajatico

Ewout Kieckens

Een man wordt bewusteloos gevonden op de vloer van de kathedraal in Edinburgh, zo lees ik in de krant. Hij heeft geen portefeuille en identiteitsbewijs bij zich. Mogelijk zijn die hem ontvreemd. In het ziekenhuis komt de man weer bij zijn positieven, maar hij kan zich niets meer herinneren. Hij is compleet zijn geheugen kwijt. Een maand later komt de Schotse politie achter zijn identiteit. Het is een 52-jarige man, getrouwd, vier kinderen, die op mysterieuze wijze is verdwenen uit Lajatico, in Toscane. Dat is trouwens de gemeente waar tenor Andrea Bocelli vandaan komt.
Zijn ongeruste familie gaat hem natuurlijk gelijk opzoeken, maar hij herkent ze niet. Hij spreekt en verstaat niet eens Italiaans. Later wordt de man teruggebracht naar Italië. In de politieauto op het vliegveld vraagt een agent hem op de achterbank op te schuiven. Dat doet de man braaf, waaruit blijkt dat hij wel degelijk Italiaans verstaat. Als de politie verder onderzoek doet, vallen de puzzelstukjes op hun plaats. Ze draaien hem de duimschroeven aan. Uiteindelijk geeft hij toe dat hij zijn verdwijning en zijn geheugenstoornis in scène heeft gezet. De man staat gewoonweg in de beste Italiaanse traditie van de commedia dell’arte! Net Dario Fo, de beroemde toneelschrijver. Concurrentie voor Berlusconi! Maar waarom al die komedie? Verveelde hij zich in Lajatico? Had hij ruzie over de schutting met Andrea Bocelli? Nee, de reden is dat hij het niet meer uithield bij zijn schoonmoeder. Hij bezweek onder de druk. Ze was er altijd, en wist het altijd beter.

Als je de grappen moet geloven zijn schoonmoeders in de hele wereld een last, maar Italiaanse schoonmoeders zijn nog een graadje erger. Het is vooral een strijd tussen schoonmoeder en schoondochter. Het lijdend voorwerp: de zoon en echtgenoot. De klassieke dubbelrol van de Italiaanse man, die zonder veel ruggengraat geen partij kiest, en daarmee eigenlijk voor zijn moeder kiest. Het slechte schoonmoedersimago is van alle tijden. Juvenalis, de dichter uit het oude Rome, schreef treffend, hoewel wat aan de rauwe kant: “Laat alle hoop op vrede varen zolang je schoonmoeder nog leeft.” Een moderne versie – al even cru – luidt: “Suocera cieca, nuora fortunata”, die ik vrij vertaal met “schoonmoeder blind, schoondochter wint”.

Vergeleken met haar collega’s uit andere landen heeft de ­Italiaanse schoonmoeder er een handje van om de relatie van haar kind te verzieken. Ze heeft de ijzeren overtuiging dat niemand beter dan zij weet wat haar kroost nodig heeft. Ik zag pas in een winkel in Vipiteno een fles likeur met een zwart etiket en een doodskop erop. Naam van deze likeur die een alcoholpercentage heeft van zeventig procent? ‘Latte di suocera’, schoonmoedersmelk. Het schijnt al sinds 1895 te worden geproduceerd in een plaatsje in de buurt van Vicenza. De likeur wordt gebruikt om geflambeerde cocktails te bereiden. Het moge duidelijk zijn: de schoonmoeder heeft een ontvlammend karakter.
Zelfs het hooggerechtshof van Italië heeft het niet hoog op met de rol van de schoonmoeder. Deze rechtbank spreekt zich in laatste instantie uit over meestal belangrijke zaken, zoals maffia, corruptie en Berlusconi – en soms over de schoonmoeder. Zo oordeelde het hof in 2011 dat de huwelijkspartner die het echtelijke huis verlaat niet aansprakelijk is voor de scheiding indien hij of zij handelt uit wanhoop over de aanwezigheid van een opdringerige schoonmoeder. In Italië kan de rechter namelijk de schuld voor de scheiding bij een van de partners leggen. Dat kan financiële gevolgen hebben. Als een vrouw de echtgenoot bedriegt, bijvoorbeeld, en hij kan aantonen dat het bedrog de oorzaak is van de scheiding, kan de rechter de man vrijstellen van het betalen van alimentatie. Het hooggerechtshof bepaalde ook (in 2012) dat als je als echtpaar in een crisis verkeert en samen met een van de schoonmoeders woont, het legitiem is om haar weg te sturen. Laatst vertelde een advocate in het familierecht me dat veertig procent van de scheidingen wordt veroorzaakt door de opdringerigheid van de schoonmoeder.
Ik ken het probleem niet. Ik ben geen Italiaanse man, dat helpt. Maar ik heb vooral ook een ­atypische schoonmoeder. Ze woont weliswaar in het appartementencomplex naast dat van ons, maar stelt zich heel terughoudend op. De moeder van mijn vrouw is bovendien ook nog eens altijd oproepbaar voor het oppassen, het verstellen van kleren en het bereiden van een driegangen­diner. Ik kan haar van harte aanbevelen aan de ­‘theaterman’ uit Lajatico. • (Illustratie Sylvia Weve)