R.I.P. uit het lijf

Ewout Kieckens

Toen de vader van mijn vrouw in 2001 stierf, was er geen plek op de lokale begraafplaats. Mijn schoonmoeder moest toen een graf kopen op een begraafplaats aan de andere kant van Rome. Maar na een paar maanden kwam er een graf in de buurt vrij, een heel geleur. En het kostte handenvol geld.
Dat er een tekort is aan graven, is van alle tijden. In de tragikomische film ‘Un borghese piccolo piccolo’ uit 1977 zien we Alberto Sordi in het slecht belichte lijkenhuis van een begraafplaats. Hij zoekt de kist van zijn zoon die pas is omgekomen. De grafkisten staan in lange rijen vijf hoog opgestapeld alsof het een magazijn van Ikea is. Het geluid dat er klinkt is dat van op de Albert Cuypmarkt. Er wordt geklaagd en gehuild. Een paar mensen praten vertwijfeld tegen een kist aan. Sommige first time bezoekers roepen de naam van hun geliefde. Waar is hij of zij in hemelsnaam opgeborgen? Dan rijdt er met een hels lawaai een heftruckwagen door de gangen om een nieuwe kist op de hoogste plank te plaatsen. “Het was gemakkelijker om voor jou een baan op het ministerie te regelen, dan een graf”, zegt Sordi verbitterd. Plotseling stort een rij grafkisten naar beneden. Er heerst even paniek, maar dan herneemt het lijkenhuisleven zijn gewone gang. Een paar arbeiders begint de gevallen kisten met spijkers weer in elkaar te zetten. En een vrouw die kennelijk al maanden de kist van haar man bezoekt, zegt geroutineerd: “Ach, af en toe explodeert zo’n lijk wegens het gas dat zich in de kist vormt.”

Het mag misschien een horrorscène lijken, maar die staat – typisch voor de Italiaanse film — niet ver van de werkelijkheid af. In Milaan namen ze tien jaar geleden vijf nieuwe crematieovens in gebruik. Na enkele maanden waren er een paar stuk. De ovens die niet kapot waren, konden het werk niet aan. Honderden grafkisten stonden zodoende opgesteld in het lijkenhuis. Dat lijkenhuis beschikte weliswaar over vriescellen, maar lang niet genoeg. De oplossing van de directie was zowel creatief als democratisch. Om het ontbindingsproces voor elke dode gelijk te laten verlopen, werd er een ‘ploegendienst’ gedraaid: elke kist ging een paar uur per dag de vriescel in. Maar die kisten kwamen uiteindelijk tenminste nog in het vuur!
Afgelopen april viel de politie een bouwkeet binnen in de provincie Trento. Ze vonden tal van lege grafkisten. Het bedrijf dat voor de crematie had moeten zorgen, had een interessant businessmodel uitgedokterd. De lijken werden uit de kisten gehaald, in plastic gedaan en vervolgens in dozen verpakt. Dat is nou niet wat je noemt ‘Requiescat in pace’ (R.I.P.). Die dozen gingen daarna de verbrandingsoven in. De verbranding van een lijk zonder kist is eenvoudiger en levert een besparing op van zo’n vierhonderd euro.
In de categorie ‘de een zijn dood is de ander zijn brood’ passen ook de praktijken van personeelsleden van een historische begraafplaats bij Palermo. Daar werden graven leeggehaald en verkocht aan de hoogstbiedende. Een loculus, een grafnis in een betonnen grafmuur, ging weg voor vijf mille. Dat is het risico van historische begraafplaatsen. Ze zijn vol, maar iedereen wil daar wel liggen (als het dan toch moet). En dan komt de marktwerking om de hoek kijken. Als er dan eens een graf vrijkomt omdat er geen familie meer is, breekt een ware tulpenmanie uit. De gemeente schrijft een veiling uit, met een resultaat waarbij eBay een kleine jongen is. Een paar jaar geleden won een mevrouw de veiling van een kapel van negen vierkante meter op de Verano-begraafplaats in Rome. Ze moest daarvoor 2,5 ton neerleggen. Dat is bijna 28.000 euro per vierkante meter en drie keer de prijs per vierkante meter van een appartement bij de Spaanse Trappen. Niet zo zeer R.I.P., meer een rib uit het lijf.
Mijn schoonvader ligt inmiddels niet meer in de grond. Zo’n graf moet na tien jaar worden geruimd. Zijn resten werden een paar jaar geleden in een kleine kist overgezet en de kist in een loculus geplaatst. Daar mag hij 99 jaar blijven. In het jaar 2110 zien we dan wel verder. •