Historische grond

Piemontini

Ik heb de weg tussen de dorpjes Cortemillia en Vesime al zo vaak afgelegd dat ik bijna elke bocht kan dromen. Het is een vriendelijke provinciale weg die het groene, vruchtbare dal van het riviertje de Bormida doorsnijdt. Vandaag besluit ik de kortste route naar mijn huis in Roccaverano te nemen door rechtsaf te slaan, over een boerenpaadje in de richting van het gehucht Perletto.

Ineens zie ik de brug. Geen gewone stenen brug waarvan er hier dertien in een dozijn gaan, maar een ijzeren brug die ik herken van de oorlogsfilms uit mijn jeugd. Een baileybrug, die in 1943 in Italië werd geïntroduceerd tijdens de opmars van de geallieerde troepen naar het noorden van Italië. Wat doet deze brug hier? Wat is hier 75 jaar geleden gebeurd dat de geallieerden hier, precies op deze plek, een brug hebben gebouwd over het riviertje de Bormida? Even verderop zie ik een vervallen bord staan, met vergeelde foto’s die nauwelijks zichtbaar zijn. Een vergeten monumentje. Erachter een groot weiland dat zich langs de oever van de Bormida uitstrekt en 900 meter lang is. Ik probeer de tekst te lezen, maar ontwaar alleen de woorden ‘aeroporto Excelsior’.

In Vesime vind ik een piepklein museum, grenzend aan het stadhuis. Binnen tref ik een gids die alles weet van de partizanenstrijd in dit gebied. Hij vertelt honderduit, stopt me boeken toe uit die bijna vergeten tijd en raadt me stellig aan ‘Partigiano Johnny’ te lezen van de Piemontese schrijver Beppe Fenoglio, dat verhaalt over de hevige strijd tussen fascistische troepen en de partizanen in dit deel van Piemonte. Op grond van die boeken en verhalen volgt hier mijn reconstructie.
Het is koud op die vrijdag de 17de november 1944. Op een weiland langs de rivier de Bormida staan boeren en partizanen in de striemende regen te wachten. Ze hebben wekenlang keihard gewerkt en het weiland omgetoverd in een landingsbaan voor lichte vliegtuigen. Ook gevangengenomen fascisten zijn ingezet om van het stuk grasland een vliegveld te maken. Dan horen ze het zware gebrom van een vliegtuigmotor. In de verte zien ze een Brits Lysander-vliegtuig boven de heuvels opdoemen. Het draait een rondje en dan nog een. Even later landt de machine op het modderige veld. Partizanenleider Piero Balbo, bijgenaamd ‘Poli’, en de Britse majoor Neville Darewski, die door de partizanen ‘Major Temple’ wordt genoemd, kunnen tevreden zijn. De missie is geslaagd. Het vliegtuig dat zojuist is geland, zit boordevol medicijnen en hulpgoederen.”

Eerst zorgt hevige sneeuwval in de winter van 1944-45 ervoor dat de geallieerde vluchten vanuit Toscane naar Vesime tijdelijk moeten worden beëindigd. Vervolgens maken Duitse troepen het vliegveld onklaar door het grondig om te ploegen.
Maar opgeven komt in het vocabulaire van de partizanen niet voor. Onder leiding van partizanenleider ‘Poli’ en Major Temple herstellen ze met behulp van boeren uit de omgeving het vliegveld ‘Excelsior’ in een paar weken tijd en verlengen de landingsbaan tot 1100 meter. Daardoor kunnen er behalve de Lysanders zelfs een B-25 Mitchell en een C47 Dakota landen, volgepropt met medicijnen en hulpgoederen. Gewonden worden ingeladen en teruggevlogen naar ziekenhuizen in Genua en Florence. In een van de boeken die ik heb meegekregen, lees ik dat de bevrijding voor Major Temple te laat komt. Verzetsstrijdster Lucia Testori is erbij als het misgaat.

De vijand heeft de linies op verschillende plaatsen doorbroken. Als we met een vrachtwagen vol partizanen in het dorpje Marsiglia arriveren, stapt Major Temple uit. We willen ­verder rijden maar Temple wordt opgehouden door een partizanen­leider. Onze wagen trekt langzaam op. Temple ziet dat, begint te rennen, springt op de treeplank en houdt zich aan de buitenkant van de wagen ­stevig vast. Opeens komt er een ossenkar de hoek om rijden. De vrachtwagen moet scherp uitwijken naar een rij huizen. Dat is het einde. Temple wordt verpletterd tussen de vrachtwagen en een muur.